Familiepatronen in gevoelens en gedrag kunnen van generatie op generatie worden overgedragen. Voorheen dachten we dan aan trauma’s die met name door de effecten van oorlog ontstaan. Oorlogstrauma is maatschappelijk erkent, omdat de voorgaande 2 á 3 generaties er direct mee te maken hebben gehad.
Maar inmiddels is er onderzoek gedaan naar de langetermijneffecten op trauma in het algemeen. Je kunt dan denken aan trauma die voorkomt bij vluchtelingen. Of trauma als gevolg van seksueel misbruik, mishandeling, alcoholisme en drugsmisbruik of geweld binnen het gezin. Maar ook als een familielid suïcide pleegt of psychiatrische aandoeningen heeft. Naast trauma is er ook sprake van familie patronen in bijvoorbeeld de omgang met mannen,religie of autoriteit.
Therapie voor allerlei soorten problemen
Steeds meer mensen zoeken hulp en gaan in therapie bij de GGZ voor uiteenlopende problematiek. Het taboe verdwijnt, en de problematiek lijkt complexer te worden als we deskundigen hun ervaringen lezen. Het kan helpend zijn om inzicht te krijgen in het leven van de voorouders om inzicht te krijgen in het eigen gedrag en identiteit. Soms kun je ook milder worden richting de keuzes en het handelen van je ouders of grootouders door te weten waar een oorsprong ligt. Uit eigen ervaring weet ik, dat toen ik bepaalde antwoorden vond binnen mijn eigen familie lijnen, de weg naar acceptatie draaglijker werd.
Voorbeelden van Intergenerationele trauma’s geërfd van voorouders:
Angst voor verlies en ziekte als generatie-overdraagbaar patroon
Grootmoeder was zeer snel angstig, zag overal medische problematiek. Daardoor schoot moeder in de stress als dochter ziek was. Dochter was vaak ziek, want ze had een chronische aandoening. De band tussen moeder en dochter was gespannen. Dochter durfde niet goed aan te geven als het niet goed met haar ging, waardoor ze zich eenzaam voelde in haar emoties rondom haar chronische ziekte.
Uit de archieven bleek dat de moeder van grootmoeder (overgrootmoeder) maar liefst 5 broertjes en zusjes had verloren in een zeer korte tijdsperiode. Allen aan een ziekte die als doodsoorzaak “Pokken” beschreven had op de doodsbriefjes. Ze werden kort op elkaar ernstig ziek en stierven. Bij navraag bij grootmoeder bevestigde zij dat ze dit wist van haar moeder. Haar moeder was altijd bang haar te verliezen vertelde zij. Het gedrag ging dus, door het trauma die overgrootmoeder opliep toen zij 15 jaar oud was, nu 4 generaties door. En het werd problematisch bij deze chronisch zieke dochter omdat de confrontatie met ziekte nu vrijwel dagelijks aan de orde was.
‘Trauma komt terug als een reactie, niet als een herinnering.‘
– Bessel van der Kolk, hoogleraar psychiatrie (1943-)
Alcoholisme en autoriteitsproblemen als nalatenschap van oorlogstrauma
Een man zat in therapie omdat hij steeds weer tegen een autoriteitsprobleem aanliep en veel alcohol dronk. Zijn vader was een alcoholist, en over grootvader wisten ze niet veel. Hij was verdwenen uit het leven van zijn vader toen deze 12 jaar oud was, en zijn vader wilde er niet over praten. Geruchten gingen over een Joodse komaf, maar ze waren niet religieus opgevoed en hij wist niet zeker hoe de vork in de steel zat. De archieven gaven al zeer snel inzicht. Grootvader was inderdaad van Joodse komaf, en had de oorlog overleefd omdat hij gehuwd was met een Nederlandse vrouw, en destijds zwanger was van vader.
Echter, was grootvader de enige overlevende van zijn familie, op één neef na. Allen waren omgekomen in de holocaust. Vader wist niet dat zijn vader Joods was geweest of dat hij zijn familie was kwijt geraakt. Maar wel dat grootvader vooral veel dronk, zich druk maakte als hij iemand in uniform zag, en plots uit zijn leven verdween. Overgrootvader kwam ook voor in de gevangenisregisters in de jaren ’20, en had regelmatig vast gezeten voor openbare dronkenschap en lichte vergrijpen als diefstal. Het gebruik van alcohol kwam dus al van voor de oorlog. Een helder inzicht, en aan de therapeut om te kijken of dit bij deze man te doorbreken was.
Moeite met relaties en mannelijk gezag
Een vrouw gaf aan dat zij op zoek was naar haar biologische overgrootvader. Zowel overgrootmoeder, als grootmoeder waren alleenstaande moeders geweest. En haar moeder was gescheiden van haar vader toen zij in de pubertijd zat. Ook zij ervaarde moeite in relaties met mannen. Zij vroeg zich af of dit mogelijk uit het voorgeslacht kwam. Overgrootmoeder bleek inwonend dienstbode te zijn geweest toen zij zwanger raakte. We weten dat vele dienstbodes slachtoffer werden van seksuele uitbuiting vanuit de huismeester of diens zoon. Als zij zwanger raakte werd ze zonder pardon op straat gezet. Zo ook overgrootmoeder.
Als zij 7 maanden zwanger is, vertrekt zij uit het huis en keert terug naar haar ouders. Haar dochter wordt vernoemd naar de vroedvrouw. Opvallend, dat het kind niet naar haar eigen moeder werd genoemd, zoals gebruikelijk in deze periode. Een mogelijke indicatie dat haar moeder de zwangerschap af had gewezen. Zekerheid en uitsluitsel gaf het niet, maar het wees erop dat overgrootmoeder een nare ervaring had opgedaan en grootmoeder verwekt was op een vrouwonvriendelijke wijze.
Grootmoeder had een kortstondige relatie met een militair, maar deze informatie viel nog onder de privacywet. Grootmoeder was nadien nooit meer gehuwd of in een relatie geweest. Was er problematiek ontstaan rondom de omgang met mannen eind 19de eeuw door de ervaringen van de dienstbode? Het leek er sterk op dat het ongemak rondom mannen van generatie op generatie werd doorgegeven.
Trauma in het DNA
Een nieuwe term genaamd de ‘epi genetische overdracht’ verteld ons dat trauma ook in DNA kan zitten. Het blijkt uit onderzoek dat blootstelling aan onder andere stress en dus trauma, leidt tot (mis)vormingen in het DNA waardoor er daadwerkelijk trauma in het DNA wordt doorgegeven aan het ongeboren kind. Intergenerationeel trauma gaat in dat geval niet alleen om gedragspatronen, maar tevens om een aangeboren erfelijke belasting.
Vastgelopen en op zoek?
Heb je ook vragen over bepaald gedrag die mogelijk voort is gekomen uit trauma in de voorouderlijn? Zit je in therapie bij de GGZ en wil je meer inzicht krijgen in de geschiedenis van je voorouders? Neem dan contact met ons op.
- R. Olivier