De meeste van mijn voorouders leefden in de provincie Utrecht. Aan moeders kant vooral in de stad. Over de voorouders van mijn opa van moeders kant is veel te vinden: hij was een afstammeling van de bekende hoveniersfamilie Van der Steen. Maar op dit moment gaat mijn aandacht vooral uit naar een andere lijn: die van mijn voormoeders, die loopt via mijn moeder, naar mijn oma, en naar alle moeders daarvoor.
Van moeder op moeder
In mijn persoonlijke zoektocht kwam op een bepaald moment de vraag op: wie zijn de vrouwen in mijn lijn? Die lijn van moeders en dochters, waarlangs zoveel wordt doorgegeven. Niet alleen praktische zaken, zoals koken, zorgen en huishoudrituelen, maar ook overtuigingen, waarden en manieren van omgaan met het leven. Wat had mijn moeder van háár moeder geleerd? En wat zij weer van de hare? Ik wilde deze vrouwen beter leren kennen, ook al zijn ze al lang overleden. Ik wilde voelen wie ze waren, hoe ze leefden en wat hen heeft gevormd.
Arm, en toch zichtbaar in het archief
Mijn voormoeders kwamen sinds ongeveer 1780 allemaal uit Utrecht. En ze waren arm. Soms getrouwd, soms hertrouwd, met veel kinderen van wie de meesten jong stierven. Over vrouwen uit die tijd, zeker arme vrouwen, is vaak weinig bewaard gebleven. Geen testamenten, geen grote boedels of bezittingen. Maar juist dat maakt dat je ze soms toch terugvindt: in de archieven van de kerkelijke armenzorg.
In Utrecht hield de diaconie van de Nederlands Hervormde Gemeente nauwkeurig bij wie ondersteuning kreeg — in geld, voedsel, brandstof of kleding. Die ‘bedelingsregisters’ zijn online te vinden via Het Utrechts Archief. Hierin staat informatie over personen en gezinnen en de (geldelijke) ondersteuning die ze kregen. Dat kon zijn: een vaste maandelijkse of driemaandelijkse bedeling in geld, een tijdelijke toelage; ondersteuning in levensmiddelen, brandstof of kleding, een vrije woning en gratis onderwijs. Een aantal van mijn voormoeders kreeg ondersteuning en is dus in deze archieven terug te vinden, In dit archief doken ook mijn voormoeders op.
Hendrica
Eén van hen raakte me bijzonder: Hendrica Malet, geboren op een koude winterdag in 1820 bij de Witte Vrouwenpoort. Wat me precies zo raakt, weet ik niet. Misschien haar veerkracht. Ze werd al jong wees, had een zwakke gezondheid en verloor veel, maar werd toch 84 jaar oud.
Zonder de gegevens van de diaconie had ik alleen droge feiten gekend: haar geboorte en overlijden, haar huwelijken, het verlies van haar kinderen. Ze was werkster van beroep toen ze trouwde, werd tweemaal weduwe en stierf in het oude mannen- en vrouwenhuis Oudaen. Ook waar ze woonde kon ik grotendeels vinden.
Maar de verslagen van de diaconie brachten meer aan het licht. Dat haar man slechtziend was, dat zijzelf als ‘zwak’ werd omschreven. Dat ze na zijn overlijden — hij stierf aan cholera — zelf een hout- en turfwinkeltje begon. Dat ze ondersteuning kreeg. En hoe die ondersteuning veranderde toen ze weduwe werd. Het zijn toevoegingen die haar en haar gezin als het ware tot leven wekken.
Wat blijft
Het roept van alles bij me op. Hoe arm was arm eigenlijk, in die tijd? Wat aten ze? Hoe werkte de armenzorg precies? En zo’n winkeltje — was dat bij haar huis?
Haar verhaal is nog niet af. Tussen haar achtste jaar (toen ze wees werd) en haar huwelijk zit een gat in de tijd. Waar was ze toen? Wie zorgde voor haar?
Wat ik wél weet: ze is niet vergeten. Als ik tegenwoordig een ei kook of groenten snijd, denk ik weleens aan haar en aan al die vrouwen die mij voorgingen. Zonder hen was ik er niet geweest. Hun levens geven mijn leven diepte en betekenis.
(Foto: de kleindochter van Hendrica, Heintje Alida Tieland, de oma van mijn moeder.)
Wil jij je voorouders leren kennen?
Misschien ben jij ook benieuwd naar de vrouwen in je familiegeschiedenis. Naar hoe ze leefden, wat ze hebben meegemaakt — en wat jij misschien onbewust van hen hebt meegekregen.
Bij Levenslijnen helpen Rosita en ik je om je voormoeders - en je voorvaders - op te sporen, hun verhalen zichtbaar te maken en betekenis te geven aan hun ervaringen. Niet alleen voor de geschiedenis, maar vooral voor je eigen pad.
Nieuwsgierig geworden? Neem vrijblijvend contact op – we denken graag met je mee. Samen brengen we de lijnen tot leven.
(door Lisette Geel)